..........
René Descartes (Kartezjusz) tłum. z wersji francuskiej Jan Hartman Medytacja druga O naturze duszy ludzkiej i że łatwiej ją poznać niż ciało c.d. ..........
Swoją drogą, nie mogę nadziwić się, ile jest w mej duszy słabości i zwodów, które wprawiają ją w błąd. Bo chociaż wszystko to rozważam w sobie bez słów, to jednak słowa cały czas przykuwają mnie do siebie, tak iż omalże jestem oszukiwany przez język potoczny. Mówimy przecież, że widzimy ten sam wosk, skoro tu jest, a nie, że sądzimy, że to ten sam, zważywszy kolor i kształt - omalże wyciągnąłem stąd
wniosek, że poznaje się wosk przez oglądanie go oczami, a nie przez wgląd samej duszy. Gdybym oto przypadkiem ujrzał za oknem ludzi idących ulicą, a widząc to zwykłem mówić, że widzę ludzi, podobnie jak też i mówię, że widzę wosk, to przecież cóż innego byłbym widział, niż kapelusze i płaszcze, które mogłyby okrywać sztuczne roboty, poruszające się dzięki mechanizmowi? A jednak sądzę, że są to ludzie, a znaczy to, że rozumiem, dzięki samej tylko zdolności pojmowania, która tkwi w mojej duszy, to, co - jak mi się wydawało - widziałem za pomocą oczu. Ten, kto stawia sobie zadanie wzniesienia się umysłem ponad ogół ludzi, powinien się wstydzić, że powodów do wątpliwości dostarcza mu sposób wyrażania się ogółu. Chciałbym więc teraz pójść dalej i rozważyć, czy poznałem w sposób bardziej doskonały i z większą oczywistością, co to jest wosk, gdy zobaczywszy go, wpierw powziąłem przekonanie, że poznałem go za pośrednictwem zmysłów zewnętrznych, nie mówiąc już o tak zwanym zmyśle wspólnym, to znaczy władzy wyobrażania sobie, czy też poznaję go lepiej teraz, po bardzo skrupulatnym zbadaniu, czym on jest i w jaki sposób może zostać poznany. Byłoby śmieszne żywić w tej kwestii jakiekolwiek wątpliwości. Cóż bowiem jednoznacznego [distinct] zawierało to pierwsze poznanie? Cóż było w nim takiego, co nie mogłoby w taki sam sposób wystąpić w spostrzeżeniu jakiegokolwiek zwierzęcia? Kiedy jednakże dokonuję rozróżnienia pomiędzy woskiem a jego zewnętrznymi formami i rozważam go tak, jakbym zdjął z niego okrycie, całkiem nagiego, pewne jest, że jakkolwiek nadal narażony jestem na błąd w sądzeniu, to jednak nie mógłbym poznawać go w taki sposób bez udziału swego ludzkiego rozumu. A co mam do powiedzenia o tym rozumie, a więc o sobie samym (jak dotąd bowiem nie przyjmuję w sobie niczego poza rozumem)? Przecież skoro, jak się zdaje, tak jasno i dokładnie poznaję
ten kawałek wosku, to czyż nie poznaję samego siebie nie tylko prawdziwiej i z większą pewnością, lecz także dokładniej i jaśniej? Jeśli na podstawie tego, że widzę wosk, sądzę, że on jest czy istnieje, to z pewnością z większą jeszcze oczywistością stąd, że go widzę, wynika, że ja sam jestem czy istnieję. Mogłoby bowiem być tak, że to, co widzę, faktycznie nie byłoby woskiem. Mogłoby być i tak, że nie miałbym wcale oczu i nic bym nie mógł widzieć. Niemożliwe jest jednakże, abym skoro już widzę lub (czego teraz nie będę rozdzielał) myślę, że widzę, sam nie był czymś. Podobnie też, skoro sądzę, że wosk istnieje, na tej podstawie, że go dotykam, to wynika stąd to samo, a mianowicie, że jestem. I jeśli przekona mnie o istnieniu wosku wyobraźnia lub cokolwiek innego, to wniosek wyciągnę stąd niezmiennie ten sam. A to, co powiedziałem tu o wosku, można odnieść do wszystkich innych rzeczy, które są na zewnątrz mnie. Ponadto jeśli pojęcie czy poznanie wosku wydało mi się bardziej oczywiste i dokładne, gdy nie tylko go zobaczyłem i dotknąłem, ale i wiele innych okoliczności uczyniło go bardziej dla mnie jawnym, to z jakże większą oczywistością, dokładnością i jasnością uznać trzeba, że ja sam teraz poznaję siebie, skoro wszelkie środki, służące poznaniu i pojęciu owego wosku czy jakiegokolwiek innego ciała, daleko lepiej jeszcze ukazują naturę mojego rozumu. Co więcej, tyle innych rzeczy znajduje się w samej duszy, które mogą przyczynić się do wyjaśnienia jej natury, że te wszystkie, które związane są z ciałem, prawie nie zasługują, by brać je w ogóle pod uwagę! I oto niepostrzeżenie powróciłem tam, gdzie chciałem się znaleźć. Skoro bowiem jest dla mnie jasne, że ciał materialnych jako takich nie da się w sposób właściwy poznać za pomocą zmysłów ani wyobraźni, lecz jedynie za pomocą poznania rozumowego, i że nie są one poznawane wtedy, gdy się na nie patrzy czy też dotyka ich, lecz wtedy, gdy się je rozumie czy ujmuje rozumowo, to i widzę jasno, że nic nie jest bardziej dostępne mojemu poznaniu niż mój własny umysł. Ponieważ jednak nie tak łatwo jest całkiem pozbyć się mniemania, do którego nawykło się przez długi czas, warto, abym jeszcze zatrzymał się na trochę w tym miejscu, żebym tę nową wiedzę, dzięki dłuższemu jej rozpatrywaniu, tym lepiej mógł odcisnąć w mojej pamięci.
..........
