..........
J. Lacan: Faza lustra jako formująca funkcję Ja taką, jaka nam się ujawnia w doświadczeniu psychoanalitycznym Referat wygłoszony na XVI Międzynarodowym Kongresie Psychoanalizy w Zurychu, 17 lipca 1949 r.
..........
To znaczy, że cała forma jego ciała, przez którą podmiot wyprzedza w mirażu dojrzewanie swej potencji, nie jest mu dana inaczej niż jako Gestalt, to znaczy w zewnętrzności, w której z pewnością ta forma jest bardziej konstytuująca niż konstytuowana, ale w której przede wszystkim jawi mu się ona jako kontur sylwetki, który ją zamraża i w symetrii, która ją odwraca, w opozycji do turbulencji ruchów, poprzez które podmiot czuje, że ją ożywia. W ten sposób, poprzez te dwa aspekty ukazania się owa Gestalt – której ważność należy uznać za związaną z gatunkiem, choć jej styl motoryczny jest wciąż nierozpoznawalny – przez dwa aspekty swojego zjawienia się, symbolizuje stałość mentalną Ja i jednocześnie zapowiada jej alienujące przeznaczenie; jest ona także pełna
powiązań, które jednoczą ja z posągiem, na który człowiek siebie rzutuje, jak i z fantomami, które nad nim dominują, i wreszcie z automatem, gdzie w ambiwalentnej relacji świat jego własnej produkcji zmierza do zakończenia się. Dla imagos, bowiem, co do których jest naszym przywilejem, w naszym codziennym doświadczeniu i w półcieniu symbolicznej skuteczności, widzieć jak się wyłaniają zawoalowane twarze – obraz lustrzany wydaje się być początkiem świata widzialnego, jeśli mamy zaufanie do lustrzanego ustawienia w halucynacji i we śnie imago własnego ciała, czy chodzi o czyjeś indywidualne cechy, nawet ułomności czy projekcje biektualne; lub jeśli zauważymy rolę aparatu lustrzanego w pojawianiu się sobowtórów, w których przejawiają się rzeczywistości psychiczne, będące co więcej heterogeniczne. Fakt, że Gestalt może mieć wpływ formujący na organizm jest udowodniony przez biologiczny eksperyment, sam w sobie tak daleki od idei psychicznej przyczynowości, że się nie może wyrazić w jej terminach. Eksperyment
ten potwierdza jednakże, że warunkiem niezbędnym dla dojrzewania gonad gołębicy jest ujrzenie innego przedstawiciela własnego gatunku, niezależnie od płci; warunek ten jest tak zupełnie wystarczający, że ten sam efekt
osiąga się już przez umieszczenie w pobliżu osobnika odbijającej powierzchni lustra. Podobnie w przypadku szarańczy wędrownej - przejście w linii rodzinnej od osobnika pojedynczego do formy stadnej można spowodować wystawiając osobnika na pewnym etapie rozwoju na wyłącznie wizualne działanie obrazu podobnego, pod
warunkiem, że ruchy tego obrazu są wystarczająco zbliżone do ruchów charakterystycznych dla jego gatunku. Fakty takie podpadają pod kategorię identyfikacji homeomorficznej, którą z kolei zakłada się w pytaniu o znaczenie
piękna jako kształtującego i erogennego.Ale fakty dotyczące mimetyzmu, rozumiane jako identyfikacja heteromorficzna nie są dla nas obszarem mniejszego zainteresowania, o tyle, o ile podnoszą one kwestie znaczenia przestrzeni dla organizmów żywych –koncepcje psychologiczne nie wydają się bardziej niewłaściwe by rzucić nieco światła na tę kwestię niż żałosne próby redukcji tych faktów do pozornie najwyższego prawa adaptacji. Musimy sobie tylko przypomnieć blask, jaki
rzuca myśl Rogera Caillois(wciąż młoda i świeża po zerwaniu ze szkołą Socjologiczną, z której się uformowała), gdy za pomocą terminu „legendarna psychastenia” podciągnął on mimetyzm morfologiczny pod obsesję na punkcie
przestrzeni w jej efekcie derealizacji. My sami pokazaliśmy w dialektyce społecznej, która strukturyzuje wiedzę ludzką jako paranoiczną,
powód, który czyni ją bardziej niezależną niż wiedzę zwierzęcą od pola sił pragnienia, ale także powód, który ją determinuje w tym „mało rzeczywistości”, który w niej demaskuje surrealistyczne niezadowolenie. I te refleksje
prowadzą nas do rozpoznania w pochwyceniu przestrzennym, jakie przejawia faza lustra, efekt u człowieka, wyprzedzający nawet ową dialektykę, organicznej niewydolności jego rzeczywistości naturalnej, zakładając, że możemy nadać jakieś znaczenie pojęciu natury. Funkcja fazy lustra ukazuje się dla nas w takim razie jako szczególny przypadek funkcji imago, jakim jest ustanowienie relacji organizmu do jego rzeczywistości, lub - jak to mówią - pomiędzy Innenwelt i Umwelt. Ale ta relacja do natury ulega zmianie u człowieka pod wpływem pewnego pęknięcia w samym sercu organizmu, pod wpływem pierwotnego Rozdźwięku, który zdradzają oznaki słabości i nieskoordynowania motorycznego w okresie noworodkowym. Obiektywne pojęcia anatomicznej niekompletności dróg piramidowych,
jak i pewnych pozostałości hormonalnych z organizmu matczynego, potwierdzają pogląd który formułujemy, że u człowieka odnajduje się specyficzną przedwczesność narodzin. Zauważmy przy okazji, że jest to fakt rozpoznawany przez embriologów pod pojęciem foetalizacji , na określenie prymatu tak zwanych wyższych ośrodków centralnego układu nerwowego, a szczególnie kory mózgowej, której psychochirurgiczne operacje doprowadzą nas do uznania jej za wewnątrzorganiczne lustro.
..........
Tłumaczenie: Marcin Klaus na podst. tłum. ang. Bruce’a Finka, przypisy i uzupełnienia tłumaczenia na podst. wersji oryg. z fr. Anna Wojakowska-Skiba
..........
